نهنگ ها
نهنگ ها
مقدمه
نهنگها (Cetacea) پستاندارانی هستند که همیشه در آب زندگی کرده و ساختمان بدن آنها بسیار برای زندگی در آب مساعد می‌باشد. بدن آنها مانند ماهی دوکی شکل است و سر بزرگ و ناحیه گردن کمی باریک شده است. دستها تبدیل به باله شنا شده و پاها از بین رفته‌اند. در انتهای بدن دم پهن افقی دو قسمتی وجود دارد. عضو اصلی حرکتی در نهنگها باله دمی است و باله‌های پارویی شکل جلویی که بدون ناخن هستند حرکات بدن را به طرف بالا و پایین تنظیم می‌کنند. نهنگها به دو راسته تقسیم می‌شوند:
• نهنگهای دندان‌دار: که در دهان آنها تعداد زیادی دندان وجود دارد.
• نهنگهای بدون دندان: که در دهان آنها به جای دندان صفحات بزرگ شاخی وجود دارد.
انواع نهنگها
نهنگهای بیدندان
دو سوراخ خارجی بینی وجود دارد. در دهان به جای دندان صفحات بزرگ شاخی وجود دارد. سر دارای قرینه است. شکاف دهان کوچکتر از فاصله نوک پوزه تا چشمها نیست. سطح زیرین فک پایین کمی به طرف پایین تحدب نشان می‌دهد. استخوانهای فکی به سختی قسمت جلویی زایده حدقه‌ای استخوانهای بینی را می‌پوشاند. در سر موهای تک تک وجود دارد.
نهنگهای دندان‌دار
یک سوراخ خارجی بینی وجود دارد. دهان دارای تعداد زیادی دندان است. سر دارای قرینه کامل نیست. شکاف دهان کوتاه‌تر از فاصله نوک پوزه تا چشمها است. سطح زیرین فک پایین مستقیم است و یا به طرف بالا کمی تقعر نشان می‌دهد. انتهای پهن عقبی استخوانهای فکی استخوانهای بینی را کاملا می‌پوشانند. در سر مو وجود ندارد.
نهنگهای بیدندان
نهنگ آبی رنگ
این نهنگ بزرگترین حیوان کنونی است که وزن آن از ۱۰۰ تن تجاوز می‌کند. نرهای بالغ بطور متوسط ۲۲٫۵ متر و ماده‌ها کمی بزرگتر و ۲۳٫۵ متر طول دارند. سر این نهنگ نسبتا کوچک است و پهلوهای سر در بالا تا جلوی پوزه تقریبا موازی هستند. غذای اصلی این نهنگ از ماکروپلانکتونها بخصوص سخت پوستان نسبتا بزرگ تشکیل می‌شود. جفت‌گیری معمولا در زمستان در آبهای گرم صورت می‌گیرد.
دوران آبستنی کمی از یک سال کمتر است. بچه‌ها معمولا یکی هستند اما گاهی دوقلو هم دیده می‌شود. بچه ها در حدود ۷ ماهگی از شیر مادر تغذیه می‌کنند. در این هنگام به اندازه ۱۶ متر می‌رسند. سرعت آنها ۱۰ تا ۲۰ کیلومتر در ساعت است ولی می‌توانند تا ۳۸ کیلومتر در ساعت سرعت بگیرند. این نهنگ در آبهای نزدیک خلیج فارس
نهنگ باله پشتی
نهنگ بزرگی است که طول بدن آن در حدود ۲۰ متر است. نرها معمولا کوچکتر از ماده‌ها هستند دارای بدنی باریک هستند. شکل جلوی سر از بالا تقریبا مثلثی و نوک‌دار است. دو شکاف بینی آنها در بالای سر قرار گرفته و از هم جدا هستند. رنگ نامتقارن سر این نهنگ یکی از اختصاصات ظاهری این گونه را تشکیل می‌دهد.
غذای این نهنگ از سخت پوستان ، ماهیها و نرم تنان تشکیل می‌شود. به صورت دستجات ۶ تا ۱۰ تایی و یا بطور انفرادی دیده می‌شوند. جفت‌گیری در تمام فصول سال ولی بیشتر در سه ماهه زمستان انجام می‌شود. معمولا هنگامی که به طول ۲۰ متر رسیدند بالغ می‌شوند. این نهنگ گاهگاه در آبهای خلیج فارس دیده می‌شود و وجود یک نمونه در ساحل بندرعباس گزارش شده است.
نهنگ نیزه‌ای کوچک
این نهنگ از دو گونه پیش کوچکتر است و طول آنها ۶
تا ۹ متر است. بدن کوتاه‌تر و ضخیم تر است. رنگ کلی بدن خاکستری تیره و یا خاکستری تیره با آثاری از رنگ آبی در پشت است. غذای اصلی این نهنگ از ماهیها و سخت پوستان تشکیل می‌شود. گونه‌های نر از گونه‌های ماده کوچکتر هستند. معمولا انفرادی یا بطور دستجات ۲ تا ۳ راسی دیده می‌شوند. اطراف کشتیها بازی می‌کنند و زیادتر از گونه‌های دیگر در حدود ساحل دیده می‌شوند.
نهنگ گوژپشت
اندازه بالغ این نهنگها ۱۱ تا ۱۶ متر است. بدن آنها کوتاه و قطور است. شیارهای زیر بدن از نهنگهای دیگر پهن‌تر و عمیق‌تر است. رنگ این نهنگ در پشت و پهلوهای بدن سیاه و گاهی با آثاری از قهوه‌ای است. نسبت اندازه سر به بدن با افزایش سن بیشتر می‌شود. غذای این نهنگها از ماهیها و سخت پوستان و نرمتنان تشکیل شده است. معمولا ۲ یا ۳ نهنگ باهم دیده می‌شوند ولی گاهی گله‌های ۱۲ تا ۲۰ راسی دیده شده است.
معمولا آهسته حرکت می‌کنند و سرعت آنها در حدود ۸ تا ۱۰ کیلومتر در ساعت است. در آب با حرکات مختلف و بازی و شنای نامنظم حرکت می‌کنند. جفت‌گیری بیشتر در زمستان صورت می‌گیرد. ماده ها هر دو سال یکبار و گاهی هر سه سال یکبار بچه می‌زایند. بچه‌ها به هنگام تولد ۴٫۵ تا ۵ متر طول دارند و تا ۱۱ ماهگی از شیر مادر تغذیه می‌کنند.
نهنگهای بادندان
نهنگ کوچک بدون باله پشتی
نهنگ کوچکی است که اندازه بدن در بزرگترین آنها در حدود ۱۶۰ سانتیمتر است. سر در جلو گرد است و پوزه در جلو قسمت باریک منقار مانند را تشکیل نمی‌دهند. رنگ بدن در بالا سیاه خاکستری و در پایین روشن‌تر است. این نهنگ کوچک بیشتر در نزدیک ساحل و در آبهای کم عمق و گاهی در رودها دیده می‌شود. معمولا انفرادی و یا به تعداد کم دیده می‌شوند و کمتر تشکیل گله‌های بزرگ را می‌دهند. غذای آنها از سخت پوستان بزرگ و ماهیهای کوچک و نرمتنان تشکیل می‌شود. این نهنگ در خلیج فارس در نزدیکی خرمشهر گزارش شده است.
نَهَنگ عَنبَر بزرگترین نهنگ دندان‌دار می‌باشد.
نهنگهای عنبر در تمام اقیانوس‌ها زندگی می‌کنند. حداکثر طول نرها ۱۸ متر (۶۰ پا) و ماده‌ها ۱۲ متر (۴۰ پا) است. غالباً رنگ آنها سیاه مایل به قهوه‌ای یا خاکستری تیره می‌باشد. سر بزرگ نهنگ عنبر، تقریباً ۳/۱ طول بدن را تشکیل می‌دهد در سر نهنگ عنبر، ماده روغنی اسپرماستی (Spermaceti) و روغن اسپرم وجود دارد که برای ساختن شمع مورد استفاده قرار می‌گیرد و روغن اسپرم به عنوان گریس یا روغن هم بکار می‌رود. نهنگ اسپرم در آبهای گرم و معتدل بسر می‌برد. نرهای بالغ در بهار به سوی آبهای سردتر شمال یا جنوب شنا می‌کنند، ولی ماده‌ها و نهنگهای جوان بصورت گروهی، در عرضهای جغرافیایی پائین‌تر باقی می‌مانند. نهنگها بطور عمده از سرپاور بزرگ تغذیه می‌کنند.
نهنگ عنبر از زیرراستهٔ خاینده‌ئیان (Odontoceti)، خانواده نهنگان عنبر (Physeteridae)، سردهٔ نهنگ عنبر (Physeter) است.
این جانوران معمولاً تا عمق ۱۰۰۰ متری پایین می‌روند و می‌توانند بیش از یک ساعت زیر آب بمانند.[۱] نهنگهای عنبر در سده‌های ۱۹ و ۲۰ تا حد انقراض شکار شدند. ماده روغنی به نام عنبر از روده این نهنگ بدست می‌آید که در تهیه عطر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
هرمان ملویل در کتابش با نام موبی دیک داستانی درباره صید نهنگ اسپرم نوشته است.
نهنگ عنبر
مقایسه اندازه با یک انسان میان‌قد
۲۳گونه نهنگ و دلفین در آبهای جنوبی ایران زندگی می‌کنند
در ایران تحقیقات جامعی در مورد تعداد گونه‌های نهنگ سواحل جنوب ایران انجام نگرفته اما بر اساس اطلاعات موجود در مجموع ۲۳گونه نهنگ و دلفین که تحت عنوان عمومی “پستاداران دریایی” نامیده می‌شوند، در آبهای این منطقه شناسایی شده است.
یک نهنگ عظیم‌الجثه بامداد روز یکشنبه با امواج دریا در محله خواجه عطا در شهر بندرعباس واقع در تنگه هرمز در ساحل به گل نشست که حدود هشت تن وزن و نزدیک به ۱۰مترطول داشت اما به دلیل ازبین رفتن سر و باله دمی شناسایی دقیق آن ممکن نشد.
پیش از این یک نهنگ نیز در سواحل شهرستان جاسک در دریای عمان و نهنگی دیگر در ۳۰کیلومتری غرب بندر لنگه در خلیج فارس به گل نشسته بود.
“مهرداد کتال محسنی” مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان هرمزگان روز دوشنبه در این‌باره به خبرنگار ایرنا گفت، به گل نشستن سه نهنگ در فاصله زمانی نسبتا کوتاه حساسیت موضوع را افزایش داده است و کارشناسان امر در حال بررسی عوامل بروز این حوادث هستند.
وی افزود، اگر چه هنوز زیستگاه دقیق این نهنگها دقیقا شناسایی نشده است اما تلفات اخیر نشان‌دهنده وجود این گونه جانوری دریایی در آبهای خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان است.
کتال محسنی خاطر نشان کرد، با وجود آنکه هنوز در مورد علت تلفات نهنگها نتیجه‌گیری قطعی صورت نگرفته است، اما می‌توان چند احتمال را عامل بروز این حوادث عنوان کرد.
به گفته وی گرفتار شدن نهنگها در تورهای صید صنعتی مستقر در منطقه یکی از این احتمالات است.
ابتلا به یک بیماری خاص احتمال دیگری است که کتال محسنی به عنوان عامل مرگ نهنگهای به آن اشاره می‌کند و می‌گوید با همکاری مرکز تحقیقات علوم پزشکی و دامپزشکی و محیط زیست، برای مشخص شدن نوع بیماری احتمالی آنها آزمایش و نمونه برداری از این نهنگها جریان دارد.
وی افزود از آنجا که نهنگ اخیر زمانی به ساحل رسید که چند هفته از مرگ آن می‌گذشت، متورم شده بود و در حین انتقال به خشکی از هم متلاشی شد نمی‌توان تمامی آزمایشات لازم را بر روی آن انجام داد.
به گفته وی این آزمایشات شامل نمونه‌برداری از تمامی اجزای داخلی، دم، مغز، پوست، ژنتیک، زیستگاه و گونه است.
به گفته این مقام محلی، برخورد با شناورهای بزرگ و همچنین مرگ طبیعی به دلیل کهولت سن احتمالات دیگری هستند که نباید آنها را نادیده گرفت.
“شهرام فداکار” مسئول محیط زیست دریایی استان هرمزگان در مورد شناسایی نهنگی که روز یکشنبه لاشه ان به ساحل آورده شد، به ایرنا گفت با توجه به متلاشی شدن بخشهایی از بدن این نهنگ، شناسایی دقیق آن میسر نشد اما با توجه به شیارهای زیر سینه احتمال می‌رود که این نهنگ از نوع “براید” باشد که تایید نهایی این موضوع باانجام آزمایشات و بررسیهای ژنتیکی ممکن می‌شود.
به گفته فداکار، پستانداران دریایی حوزه خلیج‌فارس دریای عمان و تنگه هرمز عموما م
هاجر هستند و به همین دلیل زیستگاه مشخصی ندارند، البته بدلیل آرامش و استفاده از محیط بدون تنش غالبا در نقاط دور از ساحل و نوار میانی خلیج فارس حرکت می‌کنند.
سرعت حرکت نهنگها نیز نامشخص است، اما سرعت برخی از آنها حدود ۳۵ کیلومتر در ساعت سرعت تخمین زده می‌شود.
در ایران تحقیقات جامعی در مورد تعداد گونه‌های نهنگ سواحل جنوب ایران انجام نگرفته اما بر اساس منابع اینترنتی و سفارشات تحقیقاتی کشورهای عربی به موسسات آمریکایی و انگلیسی با مجموع دلفین‌ها و نهنگها که تحت عنوان عمومی پستاداران دریایی نامیده می‌شوند حدود ۲۳گونه شناسایی شده است.
طبق این تحقیقات کوچکترین نهنگ آبهای جنوبی ایران ،” نهنگ گوژپشت” است که وزن آن بین هشت تا ۱۰تن است و نهنگ آبی نیز بین ۱۰تا ۲۰۰تن وزن دارد.
نهنگها می توانند در عمق هزار متری بخوابند!
